_PNG.png)
Ουκρανικός Πόλεμος & Ευρωπαϊκή Αλληλεγγύη
Διδάγματα Από Το Παρελθόν
Η Βίαιη Εισβολή
Ολόκληρος ο κόσμος από τις 24 Φεβρουαρίου μέχρι σήμερα παρακολουθεί μουδιασμένος τα γεγονότα που διαδραματίζονται μετά την στρατιωτική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Αφορμή σύμφωνα με την ρωσική πλευρά αποτελεί ο βασανισμός των ρωσόφωνων πολιτών της Ουκρανίας που κατοικούν κυρίως στην περιοχή Ντονμπάς. Η ουκρανική πλευρά αρνείται την παραπάνω κατάσταση και μάχεται για να διατηρήσει την ανεξαρτησία της χώρας. Με επιθέσεις να έχουν συμβεί στις περισσότερες πόλεις ολόκληρης της Ουκρανίας, το λουτρό αίματος αφήνει σε δέος και τους ψυχραιμότερους. Χιλιάδες στρατιώτες και άμαχοι έχουν μέχρι στιγμής χάσει την ζωή τους, ενώ εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί από τα σπίτια τους αλλά και την ίδια την χώρα.
Κάθε πόλεμος αποτελεί μια εξαιρετικά δυσάρεστη κατάσταση με ανυπολόγιστες καταστροφές και απώλειες για τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Ο σημερινός πόλεμος δεν αποτελεί εξαίρεση, με τις εικόνες και τις ιστορίες από το πεδίο μάχης να είναι σκληρές και να θυμίζουν επίπονες καταστάσεις του παρελθόντος, όπως είναι ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος, η εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο και η πτώση της Γιουγκοσλαβίας.
Ο καθημερινός κίνδυνος επιβίωσης έχει αναγκάσει εκατομμύρια ανθρώπους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής στοιχεία (24/03/2022) της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, σχεδόν 3 εκατομμύρια πρόσφυγες έχουν εγκαταλείψει την Ουκρανία και έχουν κατευθυνθεί προς γειτονικές χώρες. Τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων έχει δεχθεί η Πολωνία (σχεδόν 2 εκατομμύρια), ενώ ακολουθούν χώρες όπως η Μολδαβία και η Ρουμανία. Αξίζει να επισημανθεί ότι πάνω από 250.000 πρόσφυγες έχουν καταφύγει και στην Ρωσία. Πρόκειται κυρίως για τους ρωσόφωνους πολίτες της Ουκρανίας, κατά βάση από την περιοχή του Ντονμπάς.
Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, οι προβλέψεις για το μέλλον δεν είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρες. Εκτιμάται ότι οι πρόσφυγες που θα εγκαταλείψουν την Ουκρανία θα ξεπεράσουν τους 4 εκατομμύρια, ενώ ταυτόχρονα ο αριθμός των ανθρώπων που θα αναγκαστεί να μεταναστεύσει εσωτερικά, χωρίς να περάσει τα σύνορα της χώρας, θα αγγίξει τα 7 εκατομμύρια.
Γίνεται αντιληπτό ότι πρόκειται για μια προσφυγική μετακίνηση μεγάλου βεληνεκούς. Δοθείσας της κατάστασης, ο κίνδυνος ζωής είναι διαρκής, ενώ παράλληλα ο βιοπορισμός εξαιτίας της έλλειψης τροφίμων και καυσίμων είναι δύσκολος. Όλες αυτές οι συνθήκες κάνουν αδύνατη την ασφαλή παραμονή στην Ουκρανία για όσο συνεχίζεται η εμπόλεμη κατάσταση. Ακόμα όμως και με την λήξη της εισβολής, η άμεση επιστροφή των εκτοπισμένων δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Όσοι γυρίσουν θα βρουν μεταξύ άλλων μια χώρα διαλυμένη, με υποδομές και κατοικίες κατεστραμμένες, ενώ θα χρειαστούν χρόνια για την αποκατάσταση τους.
Δείγμα της τραγικότητας του πολέμου είναι το ότι οι συνέπειες του επηρεάζουν τους απλούς ανθρώπους, ανεξάρτητα από το αν αυτοί είναι πολίτες του κράτους που διαπράττει την επίθεση ή του κράτους που δέχεται την επίθεση. Πιο συγκεκριμένα, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, έχουν επιβληθεί σοβαρές οικονομικές κυρίως κυρώσεις στην πρώτη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων κυρώσεων είναι η απαγόρευση δραστηριοποίησης των ρωσικών τραπεζών στον ευρωπαϊκό χώρο, η μη εισαγωγή ρωσικού άνθρακα από την Ευρωπαϊκή Ένωση και η γενική απαγόρευση των νέων επενδύσεων στον ενεργειακό τομέα της Ρωσίας. Όπως γίνεται αντιληπτό, οι σοβαρές αυτές κυρώσεις έχουν φέρει την ρωσική οικονομία σε δεινή θέση. Ως εκ τούτου, πολλοί Ρώσοι πολίτες αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά και βιοποριστικά προβλήματα. Αποτέλεσμα αυτού είναι, σύμφωνα με εκτιμήσεις, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι να έχουν εγκαταλείψει την Ρωσία (μέχρι τα μέσα του Μαρτίου 2022) ως οικονομικοί μετανάστες (και όχι ως πρόσφυγες στην συντριπτική πλειοψηφία τους). Χώρες προορισμού τους κατά κύριο λόγο είναι η Τουρκία, η Γεωργία και η Αρμενία.
Ο Ρόλος Της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Σε αυτή την μεταναστευτική κρίση, η Ευρωπαϊκή ένωση έχει πρωταγωνιστικό ρόλο λόγω της γεωγραφικής εγγύτητας του πολέμου. Σε αντίθεση με προηγούμενες κρίσεις, ωστόσο, αυτή τη φορά τα ευρωπαϊκά κράτη φαίνονται ενωμένα. Έχουν κοινή πολιτική αντίληψη και έδειξαν με την στάση και τις πράξεις τους αποφασισμένα για την ομαλή διαχείριση των προσφυγικών ροών. Χαρακτηριστικό της διάθεσης βοήθειας από πλευράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των μελών της προς τους Ουκρανούς πρόσφυγες είναι η χορήγηση σε αυτούς αδειών παραμονής σε όλα τα κράτη μέλη, με διάρκεια έως και 3 έτη . Η παραμονή αυτή συνδέεται με την χορήγηση αδειών εργασίας, ώστε οι πρόσφυγες να μπορούν να ορθοποδήσουν και να βιοπορισθούν. Παράλληλα, οι εκτοπισμένοι λόγω του πολέμου έχουν το δικαίωμα ελεύθερης πρόσβασης στις κοινωνικές παροχές των χωρών υποδοχής, όπως είναι η νοσοκομειακή περίθαλψη και η εκπαίδευση, ενώ προωθείται και η κάλυψη των στεγαστικών τους αναγκών. Σε περίπτωση που οι τελευταίες δεν μπορούν να καλυφθούν εύκολα, οι χώρες υποδοχής (δηλαδή κυρίως η Πολωνία και η Ρουμανία) προσφέρουν διαμονή σε προσωρινά κέντρα. Παράλληλα, οι γειτονικές κατά βάση χώρες αλλά και πολλές εταιρίες μεταφορών έχουν αποφασίσει την μεταφορά των Ουκρανών στους τελικούς τους προορισμούς άνευ αντιτίμου, ως ελάχιστη βοήθεια για την συνέχιση του δύσκολου ταξιδιού τους.
Τα στοιχεία δεν δείχνουν μια βέβαιη τάση των Ουκρανών προσφύγων ως προς τον τελικό προορισμό του ταξιδιού τους. Οι περισσότεροι φαίνεται να παραμένουν στις γειτονικές χώρες, αναμένοντας την λήξη της εμπόλεμης κατάστασης, ενώ όσοι έχουν συγγενείς σε άλλες χώρες σπεύδουν να φιλοξενηθούν σε αυτές.
Μέρος της συλλογικής προσπάθειας για παροχή βοήθειας και ανακούφισης προς τους πρόσφυγες είναι και οι ιδιώτες. Μέσα από την δωρεά ρούχων, τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης αλλά και την φιλοξενία προσφύγων σε σπίτια, οι απλοί πολίτες εκφράζουν έμπρακτα την αλληλεγγύη τους απέναντι στους κατατρεγμένους Ουκρανούς, οι οποίοι μέσα σε μια στιγμή είδαν ξαφνικά την ζωή τους να κινδυνεύει απ’ την μανία του πολέμου.
Χαρακτηριστικές πρωτοβουλίες τέτοιου περιεχομένου έχουν γίνει μεμονωμένα ή και συλλογικά σε διάφορες χώρες της Ευρώπης.
Αν και η κατάσταση είναι σε εξέλιξη και τα γεγονότα ακόμα πολύ πρόσφατα, η διάθεση των χωρών της Ευρώπης για βοήθεια και ομαλή κοινωνική ένταξη των προσφύγων στα κράτη που τους υποδέχονται είναι έκδηλη, τόσο με δηλώσεις συμπαράστασης όσο και με μέτρα στήριξης.
Η Κρίση Του 2015
Η σημερινή κρίση, όπως αυτή παρουσιάζεται, δεν είναι η μοναδική του είδους της που έχει αντιμετωπίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση τα τελευταία χρόνια. Οι μνήμες από την προσφυγική κρίση του 2015 είναι ακόμα νωπές, με την διαφορά στην διαχείριση σε σύγκριση με την σημερινή κρίση να είναι παραπάνω από εμφανής.
Στην προσφυγική κρίση του 2015 έφτασαν στην Ευρώπη από τα χερσαία και υδάτινα σύνορά της πρόσφυγες που αναγκάστηκαν να μετακινηθούν εξαιτίας του διαρκούς πολέμου στην Συρία, το Αφγανιστάν και άλλες χώρες της ευρύτερης περιοχής. Κατά το 2015-2016 υπήρξαν πάνω από 2 εκατομμύρια παράνομες διελεύσεις στην Ευρώπη. Από αυτούς, οι αιτούντες άσυλο κατά την διάρκεια του 2015 μόνο ανήλθαν σε περίπου 1.7 εκατομμύρια, αριθμός μικρότερος από τον μέχρι στιγμής αριθμό των Ουκρανών προσφύγων. Η διαχείριση τους από την ένωση, ωστόσο, έχει αξιολογηθεί αρνητικά από πολιτικούς αναλυτές.
Αρχικά, υπήρξε έντονο πρόβλημα στην κατανομή των προσφύγων μεταξύ των κρατών μελών. Η πολιτική βούληση για αποσυμφόρηση των κρατών υποδοχής ήταν ανομοιόμορφη, με πολλές μάλιστα χώρες να κλείνουν τα σύνορα τους και να αρνούνται να δεχτούν τον αριθμό προσφύγων που τους αναλογούσε. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Πολωνίας, η οποία σήμερα έχει υποθάλψει το μεγαλύτερο ποσοστό των Ουκρανών προσφύγων σε σύγκριση με κάθε άλλη χώρα. Ωστόσο, κατά την προσφυγική κρίση του 2015 είχε τα σύνορα της κλειστά, δεν δεχόταν αιτήσεις ασύλου και απέλασε όσους έφτασαν στο έδαφος της, επικαλούμενη φόβους αλλοίωσης του πληθυσμού. Έτσι, χώρες υποδοχής όπως η Ελλάδα και η Ιταλία επιβαρύνθηκαν υπέρμετρα, καθώς ξαφνικά βρέθηκαν με μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων από αυτόν που μπορούσαν να αντέξουν. Συνακόλουθα, η ποιότητα της εξυπηρέτησης των βασικών αναγκών των προσφύγων έπεσε κατακόρυφα, με τους αιτούντες άσυλο να ζουν πολλές φορές σε συνθήκες απολύτως μη βιώσιμες.
Πρόβλημα υπήρξε επίσης και στην χρηματοδότηση των κρατών που υποδέχονταν και περιέθαλπαν πρόσφυγες, καθώς πολλές χώρες αρνήθηκαν να δώσουν τα χρήματα που τους αναλογούσαν, ως μέλη της ένωσης, για την διαχείριση της κρίσης. Η υποχρέωση αυτή εκπορεύεται από την αρμοδιότητα της Ένωσης για την διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της αλλά και από τις διεθνείς ανθρωπιστικές δεσμεύσεις της σχετικά με τα δικαιώματα και την μεταχείριση των προσφύγων.
Ακόμα, η έλλειψη συνεννόησης και πολιτικής βούλησης για βοήθεια προς τα κράτη μέλη που αποτελούσαν τα εξωτερικά σύνορα της Ένωσης, αλλά και η αδράνεια σε ορισμένες περιπτώσεις, οδήγησαν, σε συνδυασμό με την επικινδυνότητα του θαλάσσιου προσφυγικού ταξιδιού και την αδρή κακομεταχείριση από την πλευρά διακινητών, στην απώλεια χιλιάδων ζώων στην θάλασσα, κυρίως λόγω πνιγμού.
Επιπλέον, καθυστέρηση προέκυψε και λόγω πραγματικών δυσκολιών. Οι αιτήσεις ασύλου που υποβλήθηκαν δεν ήταν μόνο από πρόσφυγες, όπως αυτοί ορίζονται από τον επίσημο διεθνή ορισμό τους με βάση το άρθρο 1 της συνθήκης της Γενεύης, αλλά και από οικονομικούς και παράτυπους μετανάστες. Αποτέλεσμα ήταν η χρονοβόρα διαδικασία έγκρισης των αιτήσεων ασύλου, καθώς κάθε μια ξεχωριστά απαιτούσε ειδική εξέταση, γεγονός που συνεπάγεται μεγάλη καθυστέρηση στην διαχείριση των ροών.
Όλα τα παραπάνω συνετέλεσαν στην δημιουργία μιας τεράστιου βεληνεκούς ανθρωπιστικής κρίσης, η οποία σε έναν βαθμό συντρέχει ακόμα και σήμερα, αλλά και στον ιδεολογικό και πολιτικό διχασμό των κρατών της Ένωσης. Η κριτική που ακολούθησε τις παραπάνω πρακτικές είχε στο στόχαστρο της την έντονη ασυνεννοησία και την καταφανή απουσία πολιτικής βούλησης προς αντιμετώπιση της κρίσης από πολλά κράτη, η οποία δυστυχώς είχε ως αντίκρισμα την απώλεια πολλών ανθρωπίνων ζωών και την καταπάτηση πολλών θεμελιωδών δικαιωμάτων όσων «τυχερών» έφτασαν σώοι στα ευρωπαϊκά εδάφη.
Οι δυο κρίσεις έχουν πολλές ειδικότερες ομοιότητες αλλά και διαφορές (με προφανέστερη την ανάμειξη οικονομικών μεταναστών και λαθρομεταναστών με τους πρόσφυγες, κατά την κρίση του 2015). Αυτό το οποίο φαίνεται καθαρά από την σύγκριση τους, πάντως, είναι ο σημαντικός ρόλος που διαδραματίζει η πολιτική βούληση και η ενότητα για την αντιμετώπιση κάθε κρίσης. Στην σημερινή προσφυγική μετακίνηση εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία, τα δύο παραπάνω στοιχεία υπάρχουν και βρίσκονται σε αρμονία, με αποτέλεσμα η διαχείριση των προσφυγικών ροών (που είναι ήδη μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες ροές το 2015), μέχρι στιγμής να είναι ομαλή. Η αντίληψη της φρικαλεότητας του πολέμου και η ουσιαστική στήριξη όσων επλήγησαν από αυτήν φαίνεται πως σε αυτή την κρίση (τουλάχιστον) εμπεδώθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία δείχνει να διδάχθηκε από τα λάθη του παρελθόντος. Η ευχή για γρήγορη λήξη του πολέμου είναι δεδομένη, μέχρι τότε όμως η στήριξη των προσφύγων βρίσκεται στο κέντρο των προτεραιοτήτων χωρών αλλά και πολιτών.
Με όπλα μας την αλληλεγγύη και την αλληλοβοήθεια, ας προκρίνουμε την ομόνοια, την ενότητα και την κατανόηση ώστε να αντιμετωπίσουμε και αυτή την εξαιρετικά δυσάρεστη κρίση, ο καθένας στο μέτρο των δυνατοτήτων του.
Αλεξάνδρα Σούκα
Ομάδα Newsletter
ΠHΓΕΣ
https://data2.unhcr.org/en/situations/ukraine
https://www.economist.com/europe/2022/03/12/europe-is-doing-a-good-job-helping-refugees-from-ukraine
https://www.unrefugees.org/emergencies/ukraine/
https://www.bbc.com/news/world-60555472
https://www.weforum.org/agenda/2022/03/ukraine-humanitarian-crisis-refugees/
https://reliefweb.int/report/ukraine/eu-solidarity-ukraine-how-eu-providing-emergency-assistance
https://www.icmpd.org/blog/2015/2015-in-review-how-europe-reacted-to-the-refugee-crisis
https://www.unhcr.org/news/stories/2015/12/56ec1ebde/2015-year-europes-refugee-crisis.html